SBR i RTD – dwie nowe choroby - zagrożeniem dla upraw buraka cukrowego
2025-06-27
SBR („Syndrome Basses Richesses”, syndrom niskiej zawartości cukru, syndrom nagłego zamierania buraka) to choroba buraków znana od ponad 20 lat, za której sprawcę uważa się proteobakterię ‘Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus’ i jako patogen drugorzędny, fitoplazmę 'Candidatus Phytoplasma solani' (16SrXII-A) (fitoplazma stolbur) (Mollicutes).
O chorobie wspominaliśmy już wcześniej w podobnym okresie w ubiegłym roku:
Uwaga na syndrom niskiej zawartości cukru na plantacjach buraka cukrowego
Objawy choroby SBR to:
- żółknięcie liści,
- nieprawidłowy odrost liści (liście lancetowate),
- brązowawe przebarwienie wiązek przewodzących w korzeniach,
- zmniejszona zawartość cukru (do 50%),
- zmniejszony plon korzeni (do 30%),
- nagłe więdnięcie i zamieranie roślin,
- skrócenie liści i deformacja rośliny.
RTD („Rubbery Taproot Disease”, choroba korzenia gumowego, kauczukowe buraki). Choroba RTD jest powodowana tylko przez fitoplazmę 'Candidatus Phytoplasma solani' (fitoplazma stolbur).
Objawy choroby RTD to:
- żółknięcie starszych liści,
- więdnięcie, martwica i obumieranie liści (nieprawidłowy odrost liści),
- zbieg okoliczności ze stresem biotycznym i abiotycznym,
- zmniejszenie plonu korzeni,
- wtórne infekcje np. grzybem Macrophomina phaseolina,
- zwiększona transpiracja liści, prowadząca do więdnięcia,
- korzenie stają się gumowate, tracą strukturę i mogą gnić (szczególnie w obecności M. phaseolina).
Optymalne warunki infekcji to: wysoka wilgotność (>80%), temperatury 20-30°C oraz długi okres zwilżenia roślin.
Pluskwiaki z rodziny szrońcowatych (Cixiidae) są głównymi wektorami przenoszącymi mikroorganizmy powodujące obie choroby. Udowodniono, że szroniec zajączek, nazywany też cykadą trzcinową (Pentastiridius leporinus) jest jednym z najefektywniejszych wektorów tych patogenów. Monitorowanie występowania i liczebności owadów przeprowadza się wykorzystując tablice lepowe. Identyfikacja konkretnego gatunku podczas lustracji jest trudna i wymaga wiedzy eksperckiej a najczęściej pewne oznaczenie wymaga wykonania preparatów mikroskopowych w warunkach laboratoryjnych. Zwalczanie wektorów owadzich jest jedną z najważniejszych metod ograniczania SBR i RTD. Objawy obu chorób łatwo pomylić z objawami stresu związanego z suszą, infekcjami wirusowymi lub nawet niedoborami składników odżywczych.
Do zwalczania szrońca zajączka zarejestrowane są insektycydy na bazie acetamiprydu. Pomocne w ograniczaniu rozprzestrzeniania będzie również stosowanie odpowiedniej agrotechniki (mechaniczne niszczenie larw) jak i zmiana płodozmianu, unikanie uprawy buraka po roślinach, które mogą być rezerwuarem fitoplazmy (pomidor, ziemniak, chwasty psiankowate) oraz unikanie uprawy buraka po pszenicy ozimej. Odpowiednia uprawa gleby i eliminacja chwastów ogranicza ilość fitoplazm i owadzich wektorów choroby. Stosowanie certyfikowanych nasion wolnych od infekcji to dobry start plantacji. Wybór odpowiednich odmian z cechami odporności daje szanse na ograniczanie infekcji. Badania nad odpornością odmian trwają, ale brak jeszcze odmian w pełni odpornych.
Obie choroby powodują duże straty w uprawach buraka cukrowego w różnych regionach Europy. Choć w Polsce nie notowano jeszcze strat z powodu ich wystąpienia, to jest bardzo prawdopodobne, że wystąpią one już w tym lub kolejnych latach, ponieważ obserwowane zmiany klimatyczne sprzyjają wektorom owadzim powodującym obie choroby. Analizując dane literaturowe można zauważyć, że z roku na rok obszary zajęte przez SBR i RTD znajdują się coraz bliżej granicy zachodniej Polski.
Roślinę podejrzaną o występowanie choroby SBR lub RTD można przesłać do zbadania do Kliniki Chorób Roślin, należącej do Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego.