2024-07-30

W sezonie 2024 dużym zagrożeniem dla upraw tytoniu w Polsce jest wirus Y ziemniaka (Potato virus Y, PVY). Jest to jeden z najbardziej groźnych wirusów, który powoduje brunatną nekrozę nerwów tytoniu. Pierwszymi objawami infekcji są przejaśnienia nerwów (Fot. 1), po czym następuje brunatnienie nerwów i ich zamieranie (Fot. 2). Objawy PVY są również widoczne w postaci chlorotycznych plam lub pierścieni na liściach. Najbardziej groźny przejaw choroby powodowanej przez PVY to przedwczesne żółknięcie liści i ich obkurczanie się. Niekiedy przy silnej infekcji mogą powstawać nekrotyczne smugi na łodygach roślin. Ostatecznie PVY przyczynia się do zmniejszenia wysokości roślin, wielkości i masy liści oraz wielkości plonów.

Rozprzestrzenianie wirusa na plantacji następuje poprzez żerowanie mszycy brzoskwiniowo-ziemniaczanej. Gdy mszyca żeruje na zakażonej roślinie, cząstki wirusa PVY przyczepiają się do jej aparatu gębowego, a gdy przenosi się na zdrową roślinę, wirus jest przenoszony wkrótce po rozpoczęciu żerowania.  Wirus infekuje także inne rośliny psiankowate, takie jak ziemniak, pomidor, papryka i oberżyna. Obecność wirusa stwierdza się ponadto w chwastach z rodziny psiankowatych.   
PVY charakteryzuje się dużą zmiennością, o czym świadczy występowanie wielu szczepów: PVY0, PVYN, PVYNTN, PVYN-Wi. W Polsce na tytoniu najczęściej występują szczepy PVYN i PVY NTN. Większość dostępnych na rynku krajowym odmian odznacza się genetycznie uwarunkowaną odpornością na powszechnie występujące szczepy wirusa Y. Od pewnego czasu obserwuje się jednak uwidacznianie się choroby na odmianach uznawanych za odporne. Głównie za sprawą pojawiania nowych izolatów, z grupy PVYNTN, przełamujących dostępne dotychczas źródła odporności. Dlatego zaleca się częste wizytowanie plantacji i obserwacje występowania nosiciela choroby na tytoniu.

W przypadku stwierdzenia owadów należy wykonać zabiegi ochronne przy pomocy środków chemicznych. Zwalczanie mszyc może pomóc w ograniczeniu rozprzestrzeniania się wirusa w obrębie pola lub na inne pola tytoniu. Aktualnie dostępnych jest kilka preparatów do zwalczania mszyc na tytoniu np.: Los Ovados 200 SE, Kobe 20 SP, Mospilan 20 SP, Teppeki 50 WG. Opryski chemiczne mają jednak ograniczoną skuteczność w niszczeniu mszyc z uwagi na dużą mobilność owadów i ich systematyczne nalatywanie z sąsiednich pól. Dodatkowo rozprzestrzenianiu choroby sprzyja również fakt, że mszyca przenosi wirusa i zakaża roślinę w ciągu kilku sekund żerowania tj. zanim zacznie działać na nią środek owadobójczy. Na terenach dużej koncentracji uprawy tytoniu należy zadbać o to by zabiegi ochronne były wykonane w podobnym czasie na sąsiednich plantacjach tytoniu, co zwiększa skuteczność zwalczania wektora choroby. Warto stosować żółte tabliczki lepowe, do których przyklejają się mszyce. Ponadto można stosować oleje mineralne (np. olej rydzowy) zwalczające mszyce, co znacznie  ogranicza straty szczególnie w przypadku młodych roślin. Należy również usuwać chore rośliny, resztki pożniwne i chwasty, które mogą ułatwiać wirusowi przeżycie.

Opracowano: Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach