Fusarium oxysporum
FUSARIUM OXYSPORUM
Fusarium oxysporum należy do najczęściej spotykanych gatunków rodzaju. Występuje we wszystkich strefach klimatycznych, głównie w glebie. Zazwyczaj występuje w glebach uprawnych, rzadziej w leśnych. Preferuje ciepło, wysoką wilgotność, obojętny lub lekko kwaśny odczyn gleby. Okresy chłodu przeżywa głównie w postaci chlamydospor (zarodników przetrwalnikowych) oraz grzybni w glebie i na resztkach roślinnych. Bywa głównie saprotrofem, a także endofitem kolonizującym korzenie roślin. Wiele jego szczepów ma właściwości chorobotwórcze, porażając bardzo liczne rośliny nago- i okrytozalążkowe, głównie jednak rośliny dwuliścienne. W mniej typowych warunkach pogodowych poraża rośliny zbożowe. Ze względu na powodowane straty ekonomiczne jest uznawany za najgroźniejszego patogena rodzaju.
W Polsce bardzo duże znaczenie ma więdnięcie łubinu żółtego (do 80% porażenia), grochu i innych roślin bobowatych, powodowane przez F. oxysporum (Fig. 1-4). W skali światowej największe straty ponoszą len i banany w Ameryce Centralnej.
W okresie braku rośliny-gospodarza patogeny mogą bytować bezobjawowo w tzw. roślinach-rezerwuarach, będących niepodatnymi gospodarzami. Te wyjątkowe zdolności adaptacyjne sprawiają, że F. oxysporum może bytować w glebie prawdopodobnie nieograniczenie.
Symptomy
Fusarium oxysporum jest sprawca kompleksu chorób określanych zgorzelami lub fuzariozami. Występują one w całym cyklu rozwojowym roślin. Poczynając od zgorzeli przedwschodowej i powschodowej siewek, przez zgniliznę korzeni, zgorzel podstawy łodyg, plamistość liści po zgorzel naczyniową (więdnięcie fuzaryjne – wilt disease) oraz fuzariozę nasion (Fig. 1-6). Badacze amerykańscy dzielą fuzariozy na choroby kory i walca osiowego. Te pierwsze – niespecyficzne powodowane są przez F. oxysporum oraz inne gatunki rodzaju, natomiast więdnięcie naczyniowe przez F. oxysporum. Znane są ponadto suche zgnilizny różnorodnych organów roślin, m.in. cebul tulipanów i bulw ziemniaków.
W czasie wschodów roślin grzyb bytujący w zakażonych nasionach lub w glebie uniemożliwia kiełkowanie, powodując także masowe wypadanie zupełnie nieodpornych siewek skiełkowanych. Patogen wnika przez rany w miejscu tworzenia się korzeni bocznych, przez otwory w naczyniach (pits) oraz w okolicy szyjki korzeniowej. Korzenie brązowieją, a potem gniją. Widoczne są ciemne obwódki wokół szyjki korzeniowej.
Więdnięcie fuzaryjne występuje najsilniej w fazie kwitnienia, gdy odporność roślin ulega obniżeniu. Każda forma specjalna ma zdolność do pokonania endodermy i dotarcia do naczyń rośliny-gospodarza. Po kilku dniach grzybnia w naczyniach wytwarza zarodniki (mikrokonidia), które bardzo szybko docierają do wierzchołka rośliny, płynąc wraz ze strumieniem wody wewnątrz naczyń. Zwykle wokół naczynia uwidacznia się zbrunatnienie, widoczne na przekroju pędu, a także w postaci smug na łodygach. Przebarwienie naczyń nie jest cechą charakterystyczną, występuje bowiem często bez objawów zewnętrznych więdnięcia. Charakterystycznymi zewnętrznymi objawami więdnięcia jest ograniczenie wzrostu rośliny, zwisanie liści – postępujące na ogół od dołu do góry rośliny, żółknięcie, następnie brunatnienie i opadanie liści, zwykle najpierw dolnych, jak u pomidora. Jednak np. u bobiku schną najpierw górne liście. Pojawiają się nekrozy sektorów liści, charakterystyczne jest występowanie objawów po jednej stronie rośliny. Na pędach uwidacznia się różowawy nalot zarodników. Często rośliny wyginają się pastorałowato i zasychają. Na polu widać place zamarłych roślin (Fig. 4).
Fig. 1. Żółknięcie porażonych F. oxysporum siewek łubinu w stadium „rozetki”
Fig. 2. Fuzaryjne więdnięcie grochu – żółknące zasychające rośliny
Fig. 3. Żółknięcie liści fasoli porażonej F. oxysporum
Fig. 4. Fuzaryjne więdnięcie łubinu – placowe zamieranie roślin
Fig. 5. Nalot grzybni F. oxysporum na łodydze kukurydzy (M. Korbas)
Fig. 6. Korzeń buraka porażony przez F. oxysporum