Botrytis cinerea

BOTRYTIS CINEREA

Pers.

Systematyka

Stadium teleomorfy

Gromada: Ascomycota

Klasa: Leotiomycetes

Rząd: Helotiales

Rodzina: Sclerotiniaceae

Rodzaj: Botryotinia

Gatunek: Botryotinia fuckeliana (De Bary) Whetzel

 

Stadium anamorfy

Grzyby mitosporowe (anamorficzne) – Fungi Imperfecti

Grupa morfologiczna: Hyphomycetes

Rodzaj: Botrytis

Gatunek: Botrytis cinerea Pers.

 

Synonimy:

Sclerotium durum Pers.

Haplaria grisea Link ex Leman

Phymatotrichum gemellum Bonord.

Botrytis fuckeliana Buchw.

Patogen nie tyle pochodzi z gleby, co jest związany z resztkami roślinnymi w glebie. Preferuje wilgotny klimat umiarkowany lub subtropikalny. Wyizolowany m.in. w całej Europie, a także w USA, Kanadzie, Izraelu, Somalii, Madagaskarze, Jamajce, Nepalu, Indiach. Spotykany na ogół na chorych liściach oraz na szczątkach roślinnych. To polifag atakujący ponad 230 gatunków roślin-gospodarzy, w tym prawie wszystkie rośliny dwuliścienne, m.in. warzywa, rośliny ozdobne, cebulowe, drzewa, owoce, uprawy szklarniowe (Fig. 7-12). W klimacie umiarkowanym ważne gospodarczo są choroby pomidora, ogórka, truskawki, sałaty, kapusty. Powoduje zgnilizny. Choroba znana jest w Polsce jako szara pleśń (najczęściej występująca u nas na owocach truskawki). W literaturze anglosaskiej poza tą nazwą (gray mold) używa się jeszcze określeń: leaf blight, blossom blight, post-harvest fruit rots. Powoduje zgorzel siewek, zgorzel sałaty, pędu lnu, pleśń śniegową w szkółkach leśnych i raka drzew.

Patogen jest na świecie najlepiej znany jako najczęściej spotykany sprawca choroby winorośli. Szara pleśń winorośli atakuje roślinę we wszystkich stadiach rozwojowych, należy do najpoważniejszych chorób części naziemnych, zwłaszcza owoców, obniżając jakość czerwonego wina. Wypada wspomnieć, że infekcja może być także pożądana dla owoców zbieranych w dalszym terminie do produkcji wina słodkiego (Sauternes, Tokaj Aszύ). Inne chore miękkie owoce lub cebule nie nadają się do użytku. Są całkowicie zniszczone –zaatakowane zgnilizną, szczególnie dotkliwą w warunkach wilgotnych. Jest to patogen trudny do zwalczania ze względu na nekrotrofizm oraz uodpornianie się szczepów na stosowane fungicydy. W przypadku niektórych upraw (winorośl) fungicydy nie mogą być stosowane i należy wprowadzać metody alternatywne zwalczania, np. biologiczne.

Patogen może spowodować chorobę alergiczną układu oddechowego u ludzi.

Symptomy

W okresie długotrwałych deszczy, w miejscach wilgotnych, np. niedostatecznie przewietrzanych szklarniach i przechowalniach szara pleśń atakuje większość roślin uprawnych. Patogen infekuje roślinę bądź przez rany, bądź przez kutikulę i epidermę, jak każdy nekrotrof zabija zainfekowaną tkankę, a następnie ją kolonizuje.

Na zgniłych tkankach wyrasta puszysta, gęsta i silnie pyląca warstwa zarodników konidialnych (Fig. 7-9 i 12). Owoce truskawki mogą zostać nią całkowicie pokryte po jednym dniu (Fig. 10). Czasem widać czarne sklerocja zimujące potem w glebie.

Morfologia

Izolaty grzyba charakteryzują się zróżnicowanym wzrostem, generalnie szybkim. Kolonia osiąga średnicę 4,4-10 cm po 5 dniach. Optymalna temperatura zarodnikowania wynosi 15°C, a minimalna w polu 12°C. Grzybnia z początku jest bezbarwna, biała i kłaczkowata. Dojrzała kolonia przybiera kolor szarego dymu (Fig. 1 i 2). Występują generalnie dwa typy kolonii: mycelialna lub konidialna. W drugim przypadku kolonia jest proszkowata.

Pod powiększeniem 500x grzyb wygląda jak kiści winogron pączkujące na rozgałęzionych końcach długich (700 µm - 2mm) wyprostowanych konidioforów (Fig. 3 i 4). Są one szare, ciemniejsze - brązowe u podstawy. Makrokonidia są bezbarwne z początku, a ostatecznie jasnobrązowe, prawie okrągłe, elipsoidalne, ale głównie jajowate, gładkie (Fig. 5), przeciętnie mierzą 8-14 x 6-9 µm (Domsch i in. 1993). Wielkość jest skorelowana z liczbą jąder komórkowych. Mikrokonidia są jednokomórkowe, bezbarwne i okrągłe (Fig. 6), mierzą 2,5-3 µm średnicy (Domsch i in. 1993).

W starszych kulturach wytwarzane są struktury przetrwalne: sklerocja, znane z występowania na zamarłych pędach roślin zielnych. Są okrągłe lub wydłużone, o czarnej powierzchni i białym wnętrzu. Wiosną z nietkniętej grzybni lub sklerot kiełkują konidiofory.

Botrytis cinerea wytwarza stadium workowe, jest ono jednak rzadko obserwowane i już opisane (Gałecki i in. 1963).

B. cinerea jest organizmem niezwykle zróżnicowanym fenotypowo pod względem takich cech jak morfologia, szybkość wzrostu grzybni i związana z tym agresywność, obfitość zarodnikowania, wirulencja, produkcja enzymów, odporność na fungicydy. Wykazano także zróżnicowanie genetyczne w obrębie patogena (Hansen i Smith 1932, Van der Vlugt-Bergmans i in. 1993, Diolez i in. 1995). B. cinerea wytwarza dwa główne typy toksyn, będące pochodnymi botryanu i botcinolidu. Partycypują one w fitotoksyczności patogena (Reino i in. 2004) i w Polsce są szczególnie niepożądane w porażonych truskawkach.

Fig. 1. Czternastodniowa kultura Botrytis cinerea na pożywce PDA

Fig. 2. Spód czternastodniowej kultury B. cinerea na pożywce PDA

Fig. 3. Konidiofor z „gronami” makrozarodników B. cinerea

Fig. 4. Konidiofor z makrozarodnikami B. cinerea

Fig. 5. Makro-zarodniki B. cinerea

Fig. 6. Mikro- i makro-zarodniki B. cinerea

Fig. 7. Origanum vulgare ‘Aureum Green’ porażone szara pleśnią (H. Ratajkiewicz)

Fig. 8. Szara pleśń na kwiatach Pelargonium hortorum (H. Ratajkiewicz)

Fig. 9. Szara pleśń na liściach Pelargonium nudicale ‘Garden Gnome’ (H. Ratajkiewicz)

Fig. 10. Szara pleśń na owocu truskawki

Fig. 11. Łubin porażony przez B. cinerea