Karłowatość pszenicy
Karłowatość pszenicy jest chorobą wirusową wywoływaną przez wirus karłowatości pszenicy (Wheat dwarf virus, WDV). Badania prowadzone w latach 2012-2016 wykazały powszechne występowanie WDV w północnych, centralnych i południowych regionach Polski, przy czym wirus nie powodował dotkliwych strat plonów. Jednakże wyniki analiz próbek zbóż nadsyłanych w ostatnich latach do Kliniki Chorób Roślin IOR-PIB w Poznaniu wskazują na wzrost znaczenia i nasilone występowanie tej choroby w Polsce, zwłaszcza w najcieplejszych czyli południowo-zachodnich regionach kraju. Podobnie jak wirusy żółtej karłowatości jęczmienia także WDV nie przenosi się mechanicznie wraz z sokiem porażonych roślin ani przez nasiona. Jedynym sposobem rozprzestrzeniania choroby jest przenoszenie WDV przez wektory owadzie. W tym wypadku jest to skoczek - zgłobik smużkowany (Psammottetix alienus Dahlb.), którego liczebność znacznie wzrosła, szczególnie pod koniec okresu wegetatywnego na oziminach i samosiewach zbóż. Obserwowane w ostatnich latach okresy długiej i ciepłej jesieni powodują wydłużenie okresu wegetacyjnego oraz umożliwiają dłuższe żerowanie piewików na roślinach, co potencjalnie zwiększa ryzyko przenoszenia wirusa. WDV jest patogenem wszystkich ważnych gospodarczo zbóż: pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta, owsa oraz wielu gatunków dziko rosnących traw, które stają się rezerwuarem wirusa i źródłem nowych zakażeń. Głównym objawem tej choroby jest karłowatość spowodowana silnym skracaniem międzywęźli oraz zahamowaniem rozwoju korzeni porażonych roślin (Fot. 1.). Ponadto obserwuje się mozaikę, marszczenie i skręcanie się młodych liści, a w zaawansowanej fazie choroby żółcenie i nekrotyzację liści przedwcześnie zamierających roślin (Fot. 2.). Intensywność objawów choroby zależy od fazy wzrostu roślin w momencie zakażenia i jest najsilniejsza w fazie jednego - dwóch liści dlatego tak groźne są jesienne infekcje wywołane żerowaniem infekcyjnych wektorów na młodych oziminach. Objawy chorobowe pojawiają się zwykle około 3-5 tygodni po zakażeniu. Straty plonu, sięgające nawet 80%, to efekt ograniczonego kłoszenia i wykształcania płonych kłosów przez chore rośliny. Do niedawna pojedyncze porażone rośliny zlokalizowane głównie na obrzeżach bądź wzdłuż szlaków komunikacyjnych pól były trudne do zauważenia i ginęły w łanie zdrowych roślin (Fot. 3.). Nasilone występowanie porażeń oraz widoczny wzrost liczby chorych roślin na polach prowadzi niekiedy do likwidacji takich zasiewów. Pomimo dość charakterystycznych objawów ostateczna identyfikacja porażeń roślin nie może opierać się tylko na obserwacjach, ale powinna być ustalona na podstawie wyników testów laboratoryjnych (np. ELISA lub PCR). Tak jak w przypadku innych wiroz jedynym sposobem ograniczania szkodliwości WDV jest zapobieganie występowania choroby. Działania prewencyjne polegają na: unikaniu wieloletnich monokultur zbóż, przestrzennej izolacji oraz oddaleniu upraw od lasów i skupisk drzew, nieużytków rolnych, stosowaniu płodozmianu, używaniu kwalifikowanego materiału siewnego, doborze odmian mniej podatnych na porażenie, zbilansowanym nawożeniu. Ponadto, niszczenie chwastów jednoliściennych oraz rozdrabnianie i przyorywanie resztek pożniwnych ogranicza rezerwuar wirusa. Ze względu na płochliwość skoczków chemiczne zwalczanie nie przynosi pożądanych efektów.
Fot. 1. Objawy porażeń karłowatości pszenicy na pszenżycie
Fot. 2. Zamieranie porażonych roślin pszenicy
Fot. 3. Objawy pojedynczych porażeń WDV na pszenicy