Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis - Bakteryjny rak pomidora
Sprawcą bakteryjnego raka pomidora jest bakteria Clavibacter michiganensis ssp. michiganensis (Cmm)
Charakterystyka patogena nieprzetrwalnikująca Gram-dodatnia pałeczka, bezwzględny tlenowiec, występuje na plantacjach pomidora na całym świecie, typowym gospodarzem dla Cmm jest pomidor, ale istnieją doniesienia naukowe o naturalnych porażeniach innych roślin psiankowatych jak papryka lub psianka czarna. Może przetrwać zachowując wirulencję w szczątkach roślin – nawet 3 lata, w sztucznym podłożu hodowlanym, na powierzchniach drewnianych takich jak posadzki, stoły lub plastikowych – folia, skrzynki, zapinki sznurki. Optymalna temperatura dla wzrostu bakterii Cmm wynosi od 25˚C do 28˚C, okres inkubacji waha się od 7 dni do 4 tygodni, natężenie objawów zależy od wieku i nawożenia rośliny, warunków środowiska, wielkości inokulum
Rozprzestrzenianie się choroby: przez zakażone nasiona, przez uszkodzone tkanki (rany), często w czasie rutynowych zabiegów pielęgnacyjnych - bakterie roznoszone są na narzędziach i dłoniach pracowników, przez system korzeniowy - w większości upraw na wełnie mineralnej pH w strefie korzeniowej pomidora wynosi 6 - 7. Jest to odczyn idealny dla rozwoju Cmm, dlatego też bakterie swobodnie rozprzestrzeniają się w takich uprawach. Doprowadzenie pH w podłożu do wartości 4 - 4,5 i utrzymanie takiego pH przez jedna dobę może znacznie zmniejszyć przeżywalność Cmm
Objawy chorobowe : jednostronne więdnięcie liści spowodowane zaczopowaniem wiązek przewodzących przez namnażające się bakterie i wytwarzane przez nie egzopolisacharydy. Więdnące liście brunatnieją i zamierają. W przypadku gwałtownie rozwijającej się infekcji następuje szybkie więdnięcie całego pędu rośliny. Na łodygach, ogonkach liściowych i szypułkach kwiatowych pojawiają się ciemne smugi, na silnie porażonych roślinach można zaobserwować pęknięcia, rakowate rany i śluzowate wycieki, znacznie rzadziej pojawiają się objawy na owocach tzw. „ptasie oczka” – małe ciemne plamy otoczone jasną obwódką o średnicy około 2 mm.
Źródła zakażenia: zainfekowane nasiona, zainfekowane sadzonki, zanieczyszczone narzędzia, pojemniki używane przy przygotowaniu rozsady, elementy systemu nawadniającego, zanieczyszczone podłoże hodowlane
Metody ograniczania: stosowanie zdrowego materiału rozmnożeniowego, przeprowadzania dezynfekcji w szklarni po zakończonym sezonie wegetacyjnym, dezynfekcja rąk i narzędzi w czasie pielęgnacji roślin, usuwanie i niszczenie porażonych roślin, odkażanie nasion pomidora zainfekowanych Cmm, które ogranicza występowanie bakterii, ale nie eliminuje jej całkowicie
Problemy w zwalczaniu bakteryjnego raka pomidora Choroba ma charakter systemiczny tzn. bakterie namnażają się wewnątrz wiązek przewodzących w roślinie, przez co brak jest skutecznych środków do bezpośredniego zwalczania w przypadku wystąpienia choroby. Preparaty zalecane przeciwko chorobom bakteryjnym są typowymi fungicydami np. miedziowymi. Stosowanie antybiotyków w ochronie roślin jest w Polsce zabronione. Działanie miedzianów na bakterie fitopatogeniczne ma charakter typowo bakteriostatyczny. Powstrzymuje namnażanie się bakterii w roślinie, hamując przez to rozwój choroby, ale nie eliminuje patogenów.
Aktualny stan prawny dotyczący ograniczania występowania bakterii Cmm w Polsce Nadzór nad przestrzeganiem zasad ograniczania Cmm w Polsce sprawuje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN). Zasady zapobiegania rozprzestrzenianiu się bakterii Cmm w Unii Europejskiej reguluje Dyrektywa Rady 2000/29/WE z dnia 8 maja 2000 r., która w polskim prawie została wdrożona Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych (Dz.U. Nr 46, poz. 272). Wykrycie obecności Cmm w gospodarstwie zajmującym się produkcją rozsady pomidora w celach handlowych pociąga za sobą konieczność wprowadzenia postępowania kwarantannowego.
Dezynfekcja Zachowanie higieny fitosanitarnej zapobiega rozprzestrzenianiu się bakterii fitopatogenicznych i powinno być stałym elementem uprawy roślin szczególnie w szklarniach. Aktualnie nie ma zarejestrowanych preparatów przeznaczonych ściśle do stosowania przeciwko bakteriom Cmm. Do dezynfekcji mogą być używane środki bio- i bakteriobójcze zarejestrowane w Polsce i przeznaczone do stosowania w rolnictwie (np. Agrosteril, Agrigerm 2000SL, Desogerme sp. Vegetals, Mycetox 04-SL, Belosan 20 SL) lub przemyśle spożywczym oraz środki sanitarne takie jak ACE zawierające podchloryn sodu. Wskazane jest aby spektrum działania wybranego preparatu obejmowało bakterie Gram-dodatnie do jakich zalicza się Cmm.
Dezynfekować należy: narzędzia, ręce, obuwie, podłogi, stoły, skrzynki w których przygotowuje lub transportuje się rozsadę, sznurki i zapinki używane do podwiązywania roślin, elementy systemu nawadniającego mające kontakt z podłożem hodowlanym. Dezynfekcja podłoży hodowlanych takich jak wełna mineralna, gleba, włókno kokosowe teoretycznie jest możliwa, ale jej koszt i pracochłonność całego zabiegu czynią go nieopłacalnym. Ponadto zdezynfekowane podłoże jest bardziej podatne na wtórną infekcję niż nie zdezynfekowane.
Fig.1 Bakterie Cmm widoczne w mikroskopie Fig. 2 i 3 Przebarwienie wiązek przewodzących w łodydze pomidora
Fig.4 Nekrozy na liściach Fig.5 Jednostronne więdnięcie Fig. 6 "Ptasie oczka" na owocach
rośliny pomidora